Przesłanki nadania statusu uchodźcy w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zostały określone jako istnienie po stronie beneficjenta ochrony międzynarodowej uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej i cudzoziemiec nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju. Przepis ten jest odpowiednikiem art. 1 A pkt 2 Konwencji dotyczącej statusu uchodźców sporządzonej w Genewie 28 lipca 1951 r.
Uzasadniona obawa przed prześladowaniem
Wskazać należy, że słowo „obawa” oznacza osobiste odczucie strachu, niepokoju lub lęku w związku z możliwą szkodą, zagrożeniem lub niekorzystnymi konsekwencjami. To odczucie jest indywidualne i subiektywne. Z kolei w ustawie pojęciu „obawa” towarzyszy pojęcie „uzasadniona”, co oznacza, że subiektywna obawa w kontekście przyznawania statusu uchodźcy powinna być oceniana przez pryzmat obiektywnych okoliczności oraz istnienia związku przyczynowo-skutkowego między tymi okolicznościami a odczuwaną obawą.
Jak wskazane zostało w podręczniku Zasady i tryb ustalania statusu uchodźcy Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (Genewa, styczeń 1992 r.):
Poza takimi sytuacjami, osoba ubiegająca się o status uchodźcy musi zwykle wskazać ważne powody, dla których osobiście odczuwa obawę przed prześladowaniem. Można uznać, że osoba ta odczuwa uzasadnioną obawę przed prześladowaniem, jeśli już była ofiarą prześladowań z przyczyn wymienionych w Konwencji z 1951 r. Jednakże słowo „obawa” odnosi się nie tylko do osób, które rzeczywiście doznały prześladowań, lecz także do tych, które pragną uniknąć sytuacji pociągających za sobą ryzyko prześladowania.
Zasady i tryb ustalania statusu uchodźcy Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (Genewa, styczeń 1992 r.)
W celu stwierdzenia, czy obawa cudzoziemca przed prześladowaniem jest uzasadniona, należy ją ocenić w kontekście indywidualnej sytuacji beneficjenta ochrony międzynarodowej oraz w odniesieniu do ogólnej sytuacji społeczno-prawnej i polityczno-ekonomicznej państwa pochodzenia cudzoziemca ubiegającego się o status uchodźcy.
Przez prześladowanie rozumie się w ustawie:
- poważne naruszenie praw człowieka, w szczególności praw, których uchylenie jest niedopuszczalne zgodnie z 15 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. poz. 284, z późn. zm.), lub
- kumulacja różnych działań lub zaniechań, w tym stanowiących naruszenie praw człowieka, których oddziaływanie jest równie dotkliwe jak prześladowania, o których mowa w pkt 1.
Prześladowanie może polegać w szczególności na:
- użyciu przemocy fizycznej lub psychicznej, w tym przemocy seksualnej;
- zastosowaniu środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych w sposób dyskryminujący lub o charakterze dyskryminującym;
- wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu, w sposób, który ma charakter nieproporcjonalny lub dyskryminujący;
- braku prawa odwołania się do sądu od kary o charakterze nieproporcjonalnym lub dyskryminującym;
- wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu z powodu odmowy odbycia służby wojskowej podczas konfliktu, jeżeli odbywanie służby wojskowej stanowiłoby zbrodnię lub działania, o których mowa w art. 19 ust. 1 pkt 3;
- czynach skierowanych przeciwko osobom ze względu na ich płeć lub małoletniość.
Zastosowanie w ustawie pojęcia „może polegać” wskazuje, że prześladowanie może przejawiać się również poprzez inne działania, a wskazany katalog ma charakter otwarty.
Według cytowanego wyżej podręcznika ONZ:
Ponadto osoba ubiegająca się o status uchodźcy może być obiektem różnych działań, które same w sobie nie stanowią prześladowania (np. różne formy dyskryminacji), ale które mogą być połączone z innymi negatywnymi czynnikami (np. ogólną atmosferą braku bezpieczeństwa w kraju pochodzenia). W takich sytuacjach różne osobne czynniki razem wzięte tworzą wrażenie uzasadniające z perspektywy osoby wnioskującej o status obawę przed prześladowaniem na podstawie „kumulacji czynników”. Oczywiście nie jest możliwe opracowanie ogólnych zasad określających, jakie skumulowane czynniki stanowią wystarczające powody do ubiegania się o status uchodźcy. Zależy to od wszystkich okoliczności, w tym określonego kontekstu geograficznego, historycznego i etnograficznego.
Zasady i tryb ustalania statusu uchodźcy Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (Genewa, styczeń 1992 r.)
Status uchodźcy a udzielenie ochrony uzupełniającej – różnica
Cudzoziemcowi, który nie spełnia warunków do nadania statusu uchodźcy, udziela się ochrony uzupełniającej, w przypadku gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić go na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdyprzez:
- orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji,
- tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie,
- poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia wynikające z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji międzynarodowego lub wewnętrznego konfliktu zbrojnego
– i ze względu na to ryzyko nie może lub nie chce korzystać z ochrony kraju pochodzenia.
Ochrona uzupełniająca jest udzielana w przypadku niespełnienia kryteriów o nadanie statusu uchodźcy i odbywa się w ramach tego samego postępowania. Oznacza to, że cudzoziemiec nie może wybierać, który status zostanie mu przyznany – uchodźcy czy ochrony uzupełniającej – oraz nie ma prawa złożyć wniosku o udzielenie ochrony uzupełniającej. Z drugiej strony organ prowadzący postępowanie, odmawiając cudzoziemcowi nadania statusu uchodźcy, jest zobowiązany z urzędu sprawdzić, czy jego odesłanie do kraju pochodzenia nie narazi go na „rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy”. Kryteria udzielenia ochrony uzupełniającej są szersze, ponieważ brak w nich odwołania do prześladowania oraz wynikającego z tego subiektywnego odczucia obawy. Z jednej strony, definicja ryzyko zagrożenia przesuwa akcent na obiektywne okoliczności dotyczące beneficjenta ochrony międzynarodowej, z drugiej strony, rozszerza się zakres przyczyn zagrożenia. W przypadku ubiegania się o status uchodźcy ustawa wyraźnie określa przyczyny prześladowania, które następują z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej, natomiast w przypadku udzielenia ochrony uzupełniającej musi istnieć zagrożenie poważnej krzywdy, a mianowicie zagrożenie życiu, zdrowiu, tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie.
Podsumowanie
Kryteria przyznawania statusu uchodźcy i ochrony uzupełniającej są zbliżone, natomiast różnią się zakresem i podstawą oceny. Status uchodźcy przysługuje osobom, które mają uzasadnioną obawę prześladowania w swoim kraju z powodu rasy, religii, narodowości, poglądów politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej – łączy to subiektywne odczucie zagrożenia z obiektywną oceną sytuacji w kraju pochodzenia. Ochrona uzupełniająca dotyczy osób, które nie kwalifikują się jako uchodźcy, ale ich powrót grozi realnym ryzykiem poważnej krzywdy, np. zagrożeniem życia, zdrowia, torturami lub nieludzkim traktowaniem; tu decyduje obiektywne ryzyko.
W przypadku pytań dotyczących ochrony międzynarodowej mogą Państwo skontaktować się z naszymi prawnikami, posiadającymi doświadczenie w prowadzeniu spraw o udzielenie ochrony międzynarodowej.
Posługujemy się różnymi językami
789 383 428 – język polski
571 335 666 – języki: rosyjski, ukraiński, białoruski
Podstawa prawna:
Konwencja dotycząca statusu uchodźców sporządzona w Genewie 28 lipca 1951 r.
Orzecznictwo:
IV SA/Wa 3752/15 – Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie
